Walking, Listening, Gathering: Methods of Survival

Conversation with Elif Kamışlı & Åsa Jungnelius

border_less / Huo Rf

18 minutes read, scroll down for text in Turkish

We conducted this conversation with Åsa Jungnelius and the exhibition’s curator, Elif Kamışlı, on the occasion of A Verse Written with Earth, Fire, Water, and Air (16 September 2025 – 18 January 2026). With Åsa and Elif, we spoke about how everyday acts such as walking, listening, and gathering can transform into strategies for survival, and how these gestures reshape our sense of space, the body, and perception. What emerged was a conversation that moves between the processes of making and the conceptual landscape behind the exhibition…

Dear Asa and dear Elif, how are you?

E: These days, saying ‘I’m doing well’ feels almost shameful. For years, I tried to prepare myself for what we are witnessing today. But strengthening my resilience is like trying to place a glass cup on the very edge of a shelf. Depending on the force of the tremor, sometimes it rocks back and forth twice before settling, or it falls to the ground and shatters.

When Russia first attacked Ukraine, my daughter Rüya and I were reading Pollyanna. Reading that text on metro platforms that could serve as shelters at any moment, or under a blanket, was comforting both to my daughter who feared the war and to me, whose childhood unfolded under the shadow of inner and outer conflicts. As life tested us with horrific pain, we searched for the possibility of being well in each other’s warmth and in the shadow of a timeless story.

If your capacity for empathy is high, being swallowed by a tornado of sorrow is only a matter of time, especially in conflict-ridden geographies. In this world, as I teach my daughter to protect herself, my only wish is not to forget to show her small joys, the pleasure of sharing, the power of solidarity, and how little she truly needs to live.

During the pandemic, Rüya and I used to wander for hours through quiet streets. Walking in places where I once tasted a sense of freedom, looking at the sea, remembering the city’s past, resting in the shade of the trees in Gezi Park comforted us both and gave us strength in that state of uncertainty.

And even though one may hardly find the courage to say “I’m fine” today, we need to keep on nurturing the branches we can hold onto in order to cope with the madness of the world. The small instances I mentioned above are my refuge. Walking, hitting the road, listening… These are like bandages that cover the world’s bleeding wounds here and there. They’re also the tools I can give to my daughter, the things that might help her find well-being amid the chaos that awaits her. Actually, you had asked how I was doing. Long story short, I am doing well, and at the same time, not at all. 

Å: Dear Huo and Elif, when I received this question, I felt overwhelmed and wanted to bury my head in the sand. It is difficult to answer honestly, because at the moment I feel as if I am walking in a land of shadows, and I am almost ashamed to admit it.

Despite everything, everyday life has become my way of existing: baking bread, keeping flowers indoors, and being kind to the people I meet and the people close to me. These small actions feel like the only things I can really do right now, and I try to do them with care.

The cruelty of world history is repeating itself, and I am deeply concerned to witness genocide, undemocratic regimes, and wars hurting civil society. At the same time, I also see resistance, courage, humanism, and civil bravery.

I often think about the work we did together in Turkey and reflect on its meaning. Can the exhibition and what came out of it help us believe again in humanity’s ability to cooperate? I don’t know, but I hope so. I carry great gratitude for the experiences we shared and for all the warmth I received.

The exhibition takes shape as a journey. What were the reasons behind this journey, and how did it evolve?

E: When the idea of the exhibition began to take shape, it was essential for me that Åsa and I travel together. For the geography she was working in to take root in her spirit, she needed to breathe Anatolia’s air and touch its soil. I know from my past experiences that if an artist forms a deep, emotional bond with the place they work in and listens to its stories, it’s impossible for the result not to be unique.

Since our material of focus was glass, we aimed at traveling to a destination that had a connection to it. At first we considered searching for silica, one of the raw materials of glass, in the riverbeds of Mesopotamia. But then we decided to focus on sources of obsidian (also known as natural glass), where glass is formed upon lava reaching the surface of the earth and rapidly cooling down. We planned a route that connected three distinct points: we started at the shores of Lake Nemrut, continued to Van/Erciş, and from there to Kars. Eastern Anatolia is home to  breathtaking landscapes. My first visit there was in the early 2000s. I had a chance to see different cities over nearly ten years thanks to various projects I took part in. As someone raised in Western Anatolia, who moved to Istanbul at the age of eighteen, these journeys we made back then transformed me. What I tasted, heard, and saw nourished and enriched my spirit. The relationships I formed on those journeys became important pillars of my personal development.

Another element that made our journey with Åsa special was our guide. I met Ferzan Demirtaş in 2014 through Sarkis Seropyan, one of the founders of Agos newspaper. For years, Mr. Ferzan accompanied numerous artists who came to Turkey to produce their works. His command of the region, enthusiasm for discovering unusual routes, needs-based research skills, and flexibility made this trip possible. I explain this in detail in the catalog but he was incredibly patient, for instance, as we were chasing obsidian sources on mountaintops without any phone signal.

Peo Olsson, whose photographs accompany the exhibition, also joined this journey.

Visiting obsidian sources, walking among enormous rocks, shrinking under their shadow when they rose like a wall… These were surreal experiences. As we covered nearly a thousand kilometers, the mountains flowing past the windows, the border stories, the silence of Ani, tied  us, four strangers in a vehicle, to one another in a way that otherwise wouldn’t have been possible. 

Every journey carries the possibility of transforming you. This journey had an impact on us, for sure. It was eye-opening, mind-expanding, and it softened our edges. The bond we formed there turned into the seed of the exhibition that is now at Pera Museum, engaging with its audience. 

I should also point out that road trips are very dear to me. Whenever I set out on a long road trip, I think of the endless bus rides of the protagonist in The New Life, a novel bu Orhan Pamuk, which I remember reading in high school. Thinking of myself as a character in a novel lets me feel part of a narrative that makes this life bearable, and fills me with the pure happiness of a child.

Å: The exhibition grew out of encounters with a place — its materials, its histories, and the experiences connected to it. The work developed by listening closely to the material itself: to its vulnerability, its desires, and the stories it carries. In this process, the journey to the obsidian fields became a turning point. I had always wanted to travel to the region where glass production was born; I had dreamed about this area, and this project gave me the perfect opportunity to do so. 

Obsidian, often called Mother Earth’s own glass, opens a passage back to something original. Historically it was collected from the fields and used as a sharp cutting tool, yet its deep blackness and reflective surface suggest another kind of gateway — one that may shift or expand our perception of reality. The craft of glassblowing and the raw material of quartz sand also come from this region. It was through this journey—following these threads of experience, material knowledge, and movement through the landscape—that the different elements began to weave together and eventually unfold into the works shown at the Pera Museum. 

For me, a journey is also an image of our time in the universe. It shows how the circular movement is part of all living beings. On many levels, a journey is a quest, where the unknown slowly opens, offering new insights and new relationships.

This journey, which I had the great honour to make together with Elif, deepened my understanding of time. I realised that everything has its own rhythm, and that things must happen at the right pace. Just as nature follows its own cycles and forces, human relationships and collaborations also need time to grow and unfold.

Along this journey, did you gather materials or stories?

E: We collected stones from the obsidian beds we visited. Each stone carries different qualities depending on the composition of the soil and how the lava cooled. Some are showcased in their natural state inside the roof structure in the exhibition. Some are matte, some crystal-like, some have red veins. Åsa and I realized we both are stone collectors during this trip. Something as ordinary as a piece of stone is able to make a powerful statement through its history and reminds us of the futility of the troubles we endure within our short lifespans.

Everything else we gathered was intangible, they were experiences. The spaciousness of deserted mountaintops, the hopeful clarity of the sky, the grandeur of Mount Ararat, the simplicity of mountains and rivers drawing what are considered to be the borders… All of that helps you connect with yourself. In the chaos of the city, amidst the constant hustle, we lose touch with our inner voice. Walking through unfrequented lands, letting our minds drift into the landscape, gently dissolves the invisible barriers inside us. It’s a frightening gift: to feel one with yourself, embrace your fragility, watch what emerges from the drawers of your memory like a film reel.. Such experiences are crucial for those of us who act on instinct.

When we stood on the foothills of Mount Ararat, Åsa and Peo were experimenting with photographs using an obsidian mirror we had with us, and Mr. Ferzan was preparing tea. I sat down on a rock a bit further ahead. Looking at that snow-covered peak that became the subject of great legends, I felt as if I had reunited with a long-lost lover. In high school, my greatest wish was to see Mount Ararat. I had been here before, but the mountain had been shrouded in clouds. As tears ran down my face, a flock of birds took flight, circled above me, and disappeared. I took a deep breath; I felt the past and the present coming closer, and that the sixteen-year-old girl clinging to life had gone off with those birds. This is the most precious memory I carried home from that journey.

Å:  In my artistic practice, I always collect materials. For me, materials come in many forms — not only physical objects, but also relationships, encounters, and moments of attention. Working with my hands is the way I think and feel. It is how I express my experiences and my reflections on being human in our contemporary world. It also connects me to the long history of humanity and to the people who shaped materials before me.

Since around 2010, I have been exploring the idea of nature through a series of artworks. I began spending more and more time outdoors, walking and collecting materials around my home. This is something I still do. It is a method of understanding a place, of coming into a quiet relationship with it. Yet in the region where I live, the forest is not wild; it is farmed, owned, and organized for different purposes in a production cycle. Even so, the forest gives me peace — especially through its silence and completely dark sky.

Nature helps me think about time in a circular way. Everything has its own period, its own rhythm, which we cannot speed up or slow down. We are all part of the same system. Sometimes I think that the compost is the only true nature: we have a short prime time, then we decay and return to the soil, ready to give life to something new. The sun is the source we all share. An artist and farmer in my region, Markus Vallien, helped me see and understand this view more clearly.

Spending time in Turkey added another layer to this journey. Being present in the landscapes — walking in the obsidian fields, visiting historical sites, and moving through the vast natural surroundings — gave me a direct experience of this circular relationship. I collected stones and bones that are now part of the exhibition, tangible traces of this journey. But more than the objects themselves, it was the stories, the reflections, and the quiet moments I gathered in these landscapes that stayed with me. These experiences became an imprint on my own inner world, shaping how I see, think, and feel.

The exhibition is not only the outcome of a process; it is also accompanied by a selection from Asa’s earlier works. How did you bring this selection together?

E: Recent works of Åsa emerge from a relationship of trust she builds with the material. They also accompany an inner journey she’s been on. She breaks forms apart and reshapes them to create different narratives, a method she has adopted as a means of survival since early youth.  Åsa finds her place in the world through making. It was incredibly meaningful to witness her experience throughout the eighteen months we worked together. She listens to her inner voice as she communicates with materials, at a place where everyone else falls silent. Her hands are never idle; and the fact that she emerges from an emotional turmoil, that anyone can go through now and then, by carving into marble feels like an expression of believing in our inner strength.

The glass sculptures that unite dangerously heavy glass shaped by gravity and marbles, which were worked on for almost a year, and the works born from thousands of year old marble, during a time of calmness following an internal chaos, created a sense of cohesion with her new works here.

Ultimately, the exhibition focuses on the story of a person who has devoted thirty years to working with different materials, and examines the inner world of the artist.

Å: The selection of earlier works in the exhibition grew from the same way I think and work as an artist — through making, through listening, and through my relationship with materials. I spend a lot of time alone in my studio because I need the quiet in order to hear what the material wants to tell me. I am very sensitive to materiality. Sometimes it feels like a handicap, but it is also the source of my way of working. I need to use my hands and tools to shape things, to change the order of things. I think through making, and this is my language.

In this process I am never completely alone. When I work, I feel connected to the long history of making, of human needs, and of art. Human relations are always present — in the material, in the place, and in the memories that each object carries. I have lived and worked in the same house in southern Sweden for eighteen years, in a region shaped by the old industries of glass, stone, and wood. This is also where I first learned the craft. Life and work blend into one continuous movement there.

For the exhibition, I brought earlier works that still carry these threads. Some sculptures have been in progress for many years in my studio in Småland, slowly changing as I changed. Others developed more recently, through my encounters with new materials and experiences in Turkey. When I brought these works together, I chose them because they share a common inner movement. They speak to each other through material, memory, and the act of making.

In the end, the selection became a tapestry — works from different times and places woven together with the new pieces in the exhibition. Together they show the continuity of the journey, and how earlier experiences still live inside the present work.

Collaboration clearly holds a significant place in both of your practices. It does in mine as well. Knowing that I am not alone in what I work on or feel and making that visible is very important to me. How does this operate within your own practices?

E: Although I’m generally a reserved person, I embrace the dialogues built with the right people at the right times with excitement. Whenever I meet someone like that, I’m delighted as if I’ve stumbled upon a gem. At the same time, I fear the intensity of these relationships and wish these moments of encounter would never end.

As a child, I had many pen pals, and we used to write often. One of them recently sent back the letters I had written between the ages of fourteen and eighteen. Reading them, I realized that this written down dialogue had been a way of listening to myself, of breaking down and rebuilding my thoughts.

Moreover, working collaboratively is a way to connect with people in similar positions and to break the sense of loneliness, just like you said. In this sense, I think I’ve spent my life forming collaborations under different roofs: first with letters, then with a fanzine that invited entirely different voices, and ultimately with reading groups. In the realm of art, the biennial experience is quite significant. For ten years, I helped shape hundreds of artist projects. Some of them gained strength from dialogue and stood out from the others, which in return donned me friendships that will last a lifetime.

My book DEFTERLER (NOTEBOOKS), commissioned by the NEON Foundation, was the outcome of a years-long dialogue with Adrián Villar Rojas. En İyi Dileklerimle (Best Wishes), the book I co-authored with Volkan Aslan, emerged from a year of correspondence. Pazar Postaları (The Sunday Letters) in the 17th Istanbul Biennial catalog was essentially grounded in my dialogue with my daughter, Rüya.

When I first met Åsa, she was here on a research visit; there was no exhibition idea yet. I had some spare time and wanted to show her the historical peninsula. Our conversation that morning revolved around how we were affected by historical sites in the most similar ways. That conversation hinted at how enchanting our dialogue was destined to be. I am someone who works with words; she works with materials. It wouldn’t be wrong to say that her presence encouraged me, over and over again, to take steps I otherwise wouldn’t have. There were moments when her thoughts became my thoughts. At a certain point, we became like family.

Å: Collaboration is not just a choice; it is a necessity in my practice. To create any project—especially an exhibition—you need more than extra hands. You need knowledge, skills, and the ideas of others. But collaboration is more than just practical help. When we talk, share ideas, and pass knowledge to each other, our work gains meaning. The joining of these shared insights opens a door to humanity. It shows that the effort is bigger than one person alone.

For this journey, I could never have done it alone. My work depended completely on the support of Elif. Her approach was essential. She believes in art as a guide into the unknown and trusts that the process will take you to places you might not expect. Walking that path together has been a great pleasure. I hope, with all my heart, that our conversation is only beginning—and will not end with this exhibition.

In this context, how did Peo’s involvement in the process come about?

E: Åsa’s artistic practice is process-based and nourished by collaboration. Bringing people who share a similar vision with her, or people whose works she values, not only makes their work visible but also adds new layers to hers. 

Peo’s way of approaching everything from an equal distance, documenting his subjects without bias, aligns with Åsa’s storytelling. You can see this approach in the photographs documenting the obsidian journey in this exhibition. 

Based on their recent collaborations, Åsa wanted to include Peo in this process. He accompanied us on the obsidian trip as well as to the Şişecam handmade glass factory. He also visited Åsa in Sweden, both in her studio and at Kosta Boda, the glassworks factory she collaborates with. Documenting all the sites that shaped the exhibition from the same perspective created a sense of coherence in our narrative. The other visuals I mentioned here are included in the exhibition catalog.

Å: Peo has been involved throughout the entire process of creating the exhibition, especially with the works made on site in Turkey. He accompanied us when we were searching for Mother Earth's glass and when we visited the glassworks in Denizli.

As a photographer, Peo has a remarkable ability to observe and reveal the origins of things. His work focuses on capturing subtle details and the unseen qualities of materials and spaces, and this way of seeing has deeply informed our collaboration.

Peo also photographed my studio and the Kosta Boda workshop in Sweden, where some of the sculptures were produced. His gaze became an integral part of the journey, documenting both the process and the materials, and most of his photographs are featured in the exhibition publication.

Our collaboration is rooted in a shared history: Peo and I previously worked together on the Inner World project (2021), where his perspective as a photographer was crucial in shaping the narrative. In this exhibition, his insights continue to add an extra layer to the interpretation of the artwork, enriching both the process and the final presentation.

Within your own practice, what has been the most challenging yet also the most nourishing process for you?

E: Reading. After Åsa and I started to have a dialogue, I felt that her way of living and working was almost an embodiment of the ideas of the British anthropologist Tim Ingold. I had listened to Prof. Ingold’s talks before but had never read his books. During this process, I immersed myself first in his works, then in various phenomenology texts, very old publications that focused on the history of glass, and essays exploring the philosophical resonances of glass. During one of our weekly meetings, when Åsa asked what I had been doing, I was hesitant to say “I’ve been reading.” But all these texts helped me gain a deeper understanding of her, my own thoughts, and the journey we went on together.

Writing has always been difficult for me. This time, I initially considered writing a more theoretical piece, but since I’ve been writing essays that bring art and daily life together for years, shaping the catalog text that way felt more right. I associated the four elements with four different journeys. I worked on the text for a long time. During such periods, I try not to talk to many people, in order to stay within my own world. It was a process that tested the patience of those at home. Having Prof. Tim Ingold write a new text for the catalog, in connection with Åsa’s practice, was an incredible gift. In December, we’ll also host an online event together.

Å: For me, the process of creating this exhibition has been deeply nourishing because it connected me to both the human and the natural world. Including historical artifacts reminded me that human needs—like carrying, sheltering, and caring—remain constant across time. These objects grounded the work in a larger human story and gave me perspective on continuity and change.

Collecting Mother Earth’s obsidian stones and experiencing the landscapes where they came from was a moment of reflection and inspiration. Feeling the power of the materials themselves nourished my imagination and shaped the way I approached the artworks.

Collaboration was also essential. Working with glassblowers in Turkey and Sweden, improvising together, and responding to the material with trust and openness was energizing. Allowing the glass and other materials to guide the process—to move freely and find their own form—was deeply fulfilling.

At the same time, the process had its challenges. Working with natural materials requires patience and care, and improvising with skilled glassblowers meant letting go of control and adapting to unexpected results. These moments of uncertainty made the experience more meaningful and rewarding.

I perceive the exhibition installation almost like a collage, or even as another artwork in itself; I found it very strong. Congratulations, Elif, on your curatorial approach.

E: Thank you very much. From the very beginning, we shared a clear vision of the feeling we wanted this exhibition to convey. Being immersed in the process and enduring the discomforts that come with uncertainty guided us to express ourselves accurately. But Åsa, as an artist, knows what she wants and maintains harmony among the different channels in her practice. During the period that led to this exhibition, I can say my role was to accompany her ideas and, sometimes, invite her to step outside her comfort zone.

If I’m not mistaken, the idea of reading the exhibition as a single work emerged after our first production visit to the Şişecam factory. We had recently returned to Istanbul, and we were working from home since Rüya was at home due to a snow day announced for the schools. We worked at our dining table, sketching side by side, arranging the room as if it were the exhibition space, talking nonstop. That’s when we embraced the idea that each work should be positioned as part of a whole, supporting one another. After all, the exhibition that carried Åsa’s story to us was aligned with the idea of a universe where everything is interconnected, an idea that rested on the power of nature. At that point, it became impossible to view the works separately.

Into this idea entered found materials (and it took a long time to determine how obsidian would be included) and historical artifacts. On her second visit, I took Åsa to the Sadberk Hanım Museum. I love this museum, especially how it glimmers like a jewel box with the blue Bosphorus as its backdrop. The scale of the museum and its collection feel perfectly matched. Years ago, I had worked with this museum on an artist project and the museum director, Hülya Bilgi had been a great support. For this exhibition, the historical artifacts we borrowed from there, support Åsa’s idea that glass-making techniques and functional object design have changed very little throughout history. We are grateful to Ms. Hülya for her openness that made this unique presentation possible.

It makes us both happy that the exhibition leaves visitors with a feeling close to what we envisioned from the very beginning. Throughout all four seasons we’ve spent together, we talked and listened to each other a lot. I can now see more clearly how positive of an influence it had on the outcome. Just like Åsa often likes to remind us, everything unfolds in its own time, and patience is an important virtue.

Å: That’s true — the exhibition can be seen as a work of art in itself, and this is an approach I often use. Since materiality is my language, the visual and spatial design becomes a kind of statement. Different material components are woven together to create a whole: a mood, an atmosphere, an experience for the visitor. In this sense, the visitors’ bodies and their presence also become part of the material.

Because of this, every small detail is important. The work only comes into its full existence when the entire exhibition — or in other cases, a public installation — is in place. Only then does it stand in its own right.

* Elif Kamışlı’s answers translated by Deniz İnal, * Åsa Jungnelius’ answers translated by Toprak Coşkun Deniz

Yürümek, Dinlemek, Toplamak: Hayatta Kalmanın Yöntemleri

Elif Kamışlı & Åsa Jungnelius ile sohbet

border_less / Huo Rf 

18 dakika okuma süresinde 

Bu sohbeti, Åsa Jungnelius’in Toprak, Ateş, Su ve Havayla Yazılmış Bir Dize sergisi (16 Eylül 2025 – 18 Ocak 2026) kapsamında sanatçı ve serginin küratörü Elif Kamışlı ile gerçekleştirdik. Åsa ve Elif’le, yürümek, dinlemek ve toplamak gibi gündelik eylemlerin birer hayatta kalma stratejisine nasıl dönüştüğünü; bu eylemlerin mekânı, bedeni ve duyumsamayı nasıl yeniden şekillendirdiğini konuştuk. Hem üretim süreçlerine hem de serginin arka planındaki düşünsel dünyaya uzanan bir sohbet ortaya çıktı…

Sevgili Åsa ve sevgili Elif, nasılsınız?

Elif: Bu dönemde ‘iyiyim’ demek neredeyse utanç duyulacak bir şey oldu. Yıllarca kendimi tanıklık ettiklerimize hazırlamaya çalıştım. Fakat benliği dirençli kılmaya çalışmak, cam bir bardağı rafın en ucuna sıkıştırmaya benziyor. Sarsıntının şiddetine göre bazen iki sallanıp duruyor, bazen de düşüp un ufak oluyor.

Rusya Ukrayna’ya ilk saldırdığında kızım Rüya ile Polyanna’yı okuyorduk. Her an bir sığınak işlevi görebilecek metro istasyonlarında, yorgan altında bu metni okumak, bir yandan savaştan korkan kızıma öte yandan çocukluğu iç ve dış çatışmaların gölgesinde geçmiş bana iyi geliyordu. Hayat bizi korkunç bir acıyla sınarken biz birbirimizin sıcaklığında, zamansız bir hikâyenin gölgesinde iyi olma ihtimalini araştırıyorduk.

Eğer empati seviyeniz yüksekse bir mutsuzluk hortumu tarafından yutulmanız an meselesi, özellikle çatışmalı coğrafyalarda. Böylesi bir dünyada kızıma kendini korumayı öğretirken aynı zamanda küçük mutlulukları, paylaşmanın hazzını, dayanışmanın gücünü, yaşamak için aslında ne kadar az şeye ihtiyacı olduğunu gösterebilmek tek dileğim. 

Pandemi döneminde Rüya ile tenha sokaklarda saatlerce dolaşırdık. Bir zamanlar özgürlük hissini tattığım yerlerde yürümek, suya bakmak, şehrin geçmişini hatırlamak, Gezi parkındaki ağaçların gölgesinde soluklanmak ikimize de içine düştüğümüz belirsizlik halinde iyi gelir, güç verirdi.

Ve her ne kadar bugün iyiyim diyebilmeye insanın dili varmıyorsa da dünyanın deliliğiyle baş etmek için tutunacak dalları beslemek gerekiyor. Yukarıda aktardığım küçük şeyler benim sığınağım. Yürümek, yollara düşmek, dinlemek dünyanın kanayan yarasını yer yer kapatan birer bant gibi. Bunlar aynı zamanda kızıma verebileceğim, onu bekleyen kaosta kendini iyi edebileceği gereçler.

Nasılsın diye sormuştun aslında. Uzun lafın kısası, iyiyim ama aynı zamanda hiç değilim diyebilirim. 

Åsa: Sevgili Huo ve Elif, bu soruyu duyunca biraz bunaldım ve kafamı kuma gömmek istedim. Dürüst olmak gerekirse cevap vermesi zor çünkü bu aralar sanki bir gölgeler ülkesinde yaşar gibiyim ve bu durumu itiraf etmeye dahi utanıyorum. Her şeye rağmen, günlük yaşam artık tek bildiğim var olma biçimine dönüştü. Ekmek yapmak, evde bitki yetiştirmek ve tanıştığım, sevdiğim insanlara nazik davranmak… Bu ufak tefek uğraşlar şu anda yapabildiğim yegane şeyler ve onları da özenle yapmaya çalışıyorum.   

Dünya tarihinin acımasızlığı kendini tekrar ediyor ve ben de tüm bu yaşananları, soykırımları, baskıcı rejimleri ve savaşları endişeli gözlerle takip ediyorum. Son dönemde sık sık Türkiye’de birlikte yaptığımız işi ve ne anlama geldiğini düşünüyorum. Yaptığımız sergi ve ortaya çıkan ürün insanlığın yardımlaşabilme yeteneğine olan inancımızı tazeleyebilir mi? Bilmiyorum ama öyle umuyorum. Birlikte deneyimlediğimiz her şeye ve karşılaştığım o sıcaklığa inanılmaz şükran duyuyorum.

Sergi bir yolculukla şekilleniyor. Bu yolculuğun sebepleri nelerdi ve nasıl gelişti?

E: Sergi fikri şekillenmeye başladığında Åsa ile birlikte bir seyahate çıkmamız benim için olmazsa olmazdı. Çalıştığı coğrafyanın onun ruhuna işlemesi için Anadolu’nun havasını soluması, toprağa dokunması gerekiyordu. Geçmiş deneyimlerimden biliyorum ki sanatçı çalıştığı yerle derin, duygusal bir bağ kurar ve hikâyelerine kulak verirse ortaya biricik bir sonuç çıkmaması mümkün değil.

Ana malzememiz cam olduğu için ona odaklı bir destinasyon düşündük. İlk başta Mezopotamya’daki nehir yataklarında camın ham maddelerinden biri olan silika aramayı değerlendirdik. Fakat daha sonra doğal cam olarak bilinen ve lavın yeryüzüne çıkıp aniden soğumasıyla oluşan obsidyen kaynaklarına odaklanmaya karar verdik. Rotamıza üç farklı noktayı aldık. Nemrut Gölü kıyılarından başlayıp, Van Erciş’e, oradan da Kars’a uzandık. Doğu Anadolu büyüleyici bir doğaya sahip. Ben oralara ilk kez 2000’lerin başında gitmiştim, neredeyse on yıl boyunca çeşitli projeler vesilesiyle birçok farklı şehir gördüm. Batı Anadolu’da yetişmiş ve on sekiz yaşında İstanbul’a taşınmış biri olarak o dönemde yaptığımız yolculuklar beni başkalaştırdı. Tattıklarım, duyduklarım, gördüklerim ruhumu besledi, zenginleştirdi. O yolculuklarda kurulan ilişkilerin büyüme serüvenimde önemli bir yeri var.

Åsa ile yolculuğumuzu özel kılan bir diğer unsur da rehberimizdi. Ferzan Demirtaş ile 2014’te Agos Gazetesi’nin kurucularından Sarkis Seropyan vesilesiyle tanışmıştık. Ferzan Bey yıllar boyunca Türkiye’ye eser üretmeye gelen birçok sanatçıya bölgede eşlik etti. Kendisinin alana hakimiyeti, alışılmamış rotaları keşfetme konusundaki şevki, ihtiyaca odaklı araştırma becerileri ve esnekliği bu seyahati mümkün kıldı. Katalog metnimde detaylı aktarıyorum, ama mesela telefonun çekmediği dağ tepelerinde biz obsidyen peşinde koşarken müthiş sabırlıydı.

Bu yolculuğa sergiye fotoğraflarıyla katılan Peo Olsson da dahil oldu. Obsidyen kaynaklarına gitmek, dev taşların içinde yürümek, bir duvar gibi yükseldiği durumlarda onun gölgesinde küçülmek gerçeküstü bir deneyimdi. Biz neredeyse bin kilometre kat ederken yol boyu akıp giden dağlar, sınır hikâyeleri, Ani’nin sessizliği, aynı aracın içinde hareket eden dört yabancıyı başka türlü mümkün olmayacak bir şekilde birbirine bağladı.Her yolculuk bir başkalaşma ihtimalini beraberinde getirir. Bizim için de bu seyahatin öyle bir etkisi oldu diyebilirim. Zihin açıcı, genişletici, yumuşatıcı bir etkisi. Orada kurulan bağ Pera Müzesi’nde izleyiciyle buluşan serginin tohumuydu. Ayrıca, eklemek isterim ki, benim için kara yolculuklarının yeri ayrı. Ne zaman uzun yola çıksam, lise yıllarında okuduğum Yeni Hayat’ın kahramanının bitmeyen otobüs seyahatleri düşer aklıma. Kendimi bir roman kahramanı gibi hayal etmek, hayatı çekilir kılan kurgunun bir parçası olduğumu hissettiriyor, çocukça seviniyorum.

Å: Sergi, bir yerle - malzemeleriyle, tarihçeleriyle ve bunlarla bağlantılı deneyimlerle - karşılaşmalardan doğdu. Çalışma, malzemenin kendisini, kırılganlığını, arzularını ve taşıdığı hikayeleri yakından dinleyerek gelişti. Bu süreçte, obsidyen (doğal cam) tarlalarına yolculuk bir dönüm noktası oldu. Cam üretiminin doğduğu bölgeye seyahat etmeyi hep istemiştim; bu bölgeyi hayal etmiştim ve bu proje bana bunu yapabilmem için mükemmel bir fırsat verdi.

Çoğunlukla Doğa Ana’nın camı olarak nitelenen obsidyen, öze dönmeye dair bir yolculuğa çıkarır bizi. Tarih boyunca, tarlalardan toplanıp kesici bir alet olarak kullanılmış fakat koyu siyah rengi ve yansıtıcı yüzeyi bize başka bir kapı açmıştır. Gerçeklik algımızı değiştirebilecek veya genişletebilecek bir kapı… Cam üfleme sanatı ve kuvars kumunun hammaddesi de bu bölgede ortaya çıkmıştır. Bu yolculuk sayesinde geçmişin sunduğu deneyim ağları, materyal bilgisi, manzara boyunca hareketin izlerini takip ederek farklı unsurlar birbirine örülmeye ve sonunda Pera Müzesi'nde sergilenen eserlere dönüşmeye başladı.

Bu yolculukta biriktirdiğiniz materyaller ya da hikâyeler oldu mu?

E: Yolculukta uğradığımız obsidyen yataklarından taşlar topladık. Her biri toprağın yapısı, lavın ani soğuma şekline göre değişik özellikler taşıyor. Bir kısmı sergideki çatı yapısının içindeki vitrinlerde doğal halleriyle sunuluyor. Bazısı mat, bazısı kristal gibi, bazısının kırmızı damarları var. Åsa’nın da benim de taş toplayıcısı olduğumuzu bu yolculukta fark ettik. Taş, geçmişiyle kısa ömrümüzdeki dertlerin anlamsızlığını hatırlatan, sıradan ama güçlü bir malzeme. 

Bunun dışında topladıklarımız elle tutulur olmayan deneyimlerdi diyebilirim. Issız dağ tepelerinin ferahlığı, gökyüzünün umut veren berraklığı, Ağrı Dağı’nın yüceliği, sınır çizgisi sayılan dağ ve nehirlerin yalınlığı insanı kendine yaklaştırıyor. Şehrin keşmekeşinde, oradan oraya koşarken iç sesimizi duyamaz oluyoruz. Kimsenin uğramadığı topraklarda dolaşmak, manzaraya zihnimizi bırakmak içimizdeki görünmez bariyerleri usul usul kaldırıyor. Kendinle bir olduğunu hissetmek, kırılganlığını kucaklamak, belleğindeki çekmecelerden çıkanların film şeridi gibi akışını izlemek ürkütücü bir armağan sanki. Böylesi deneyimler bizim gibi iç güdüleriyle hareket edenler için bir ihtiyaç.

Ağrı Dağının eteklerinde durduğumuzda Åsa ve Peo yanımızdaki obsidyen aynayla fotoğraf denemeleri yapıyor, Ferzan Bey çay hazırlıyordu. Ben de o esnada biraz ilerideki bir kayaya oturdum. Efsanelere konu olmuş bu karlı zirveye bakarken yıllardır beklediğim bir sevgiliye kavuşmuş gibi hissettim. Lise yıllarında en büyük dileğimdi Ağrı Dağı’nı görebilmek. Daha evvel gelmiştim ama dağ bulutlarla çevriliydi. Gözümden yaşlar süzülürken bir kuş sürüsü havalandı ve üzerimde bir tur atıp uzaklaştı. Derin bir nefes aldım, geçmişle bugünün birbirine yaklaştığını ve on altı yaşındaki, hayata tutunmaya çalışan kız çocuğunun o kuşlarla beraber gittiğini hissettim. Bu yolculuktan bana kalan en kıymetli anı bu diyebilirim.

Å: Benim için yolculuk, evrendeki zamanımızın bir imgesidir. Döngüsel hareketin tüm canlıların bir parçası olduğunu gösterir. Birçok açıdan yolculuk, bilinmeyenin yavaşça açıldığı, yeni bakış açıları ve yeni ilişkiler sunduğu bir arayıştır.

Elif ile birlikte çıkma onuruna sahip olduğum bu yolculuk, zamana dair olan algımı derinleştirdi. Her şeyin kendi ritmi olduğunu ve olayların kendi akış hızı olması gerektiğini fark ettim. Tıpkı doğanın kendi döngülerini takip etmesi gibi, insan ilişkileri ve işbirliklerinin de büyüyüp yeşermesi için zamana ihtiyaçları var. 

Sanatsal pratiğimde her zaman malzeme topluyorum. Benim için malzemeler birçok farklı biçimde karşımıza çıkıyor: yalnızca fiziksel nesneler değil, aynı zamanda ilişkiler, karşılaşmalar ve dikkat anları da buna dahil. Ellerimle çalışmak, düşünme ve hissetme biçimim. Çağdaş dünyamızda insan olma deneyimlerimi ve düşüncelerimi bu şekilde ifade ediyorum. Aynı zamanda beni insanlığın uzun tarihine ve benden önce malzemeleri şekillendiren insanlarla da bağlantı kurmamı sağlıyor.

Yaklaşık 2010 yılından beri bir dizi sanat eseri aracılığıyla doğa kavramını araştırıyorum. Açık havada giderek daha fazla vakit geçirmeye, yürüyüş yapmaya ve evimin etrafında malzeme toplamaya başladım. Bu hala yaptığım birşey, bir mekanı anlamak ve onunla sakin bir ilişki kurabilmek için uyguladığım bir yöntem. Ancak yaşadığım bölgede ormanlık alanların vahşi bir yapısı yok. Daha çok tarım ve çeşitli üretim alanları olarak kullanılan toprak parçaları mevcut. Buna rağmen orman bana hep huzur vermiştir, sessizliği ve karanlık gökyüzü ile.

Doğa, zamanı dairesel bir şekilde düşünmeme yardımcı oluyor. Her şeyin kendi zamanı, kendi ritmi var; bunu ne hızlandırabilir ne de yavaşlatabiliriz. Hepimiz aynı sistemin parçalarıyız. Bazen kompostun tek gerçek doğa olduğunu düşünüyorum: Kısa bir canlılık dönemimiz oluyor, sonra çürüyüp toprağa dönüyoruz, yeni bir şeye hayat vermeye hazır hale geliyoruz. Güneş hepimizin paylaştığı kaynak. Yakınlarımda yaşayan çiftçi ve sanatçı Markus Vallien, bu bakış açısını görmemi ve daha iyi anlamamı sağladı.

 Türkiye'de vakit geçirmek bu yolculuğa başka bir boyut kattı. Sayısız manzaranın içinde olmak - obsidyen tarlalarında yürümek, tarihi yerleri ziyaret etmek ve uçsuz bucaksız doğal çevrede dolaşmak - bana bu döngüsel ilişkiyi doğrudan deneyimleme fırsatı verdi. Bu yolculuğun somut birer kalıntısı olan, topladığım taş ve kemikler ise şimdi serginin parçası oldular. Fakat tüm bu süreçte en çok içime işleyenler ise nesnelerden daha çok, hikayeler, yansımalar ve çeşitli manzara ve arka planlar eşliğinde geçirdiğim sakin anlar oldu. Bu deneyimler benim iç dünyamda önemli izler bıraktı, görme, düşünme ve hissetme biçimimi şekillendirdi.

Sergi, yalnızca sürecin bir çıktısı değil; aynı zamanda Asa’nın önceki dönem işlerinden bir seçki de sergiye eşlik ediyor. Bu seçkiyi nasıl yan yana getirdiniz?

E: Åsa’nın yakın dönemde ürettiği bu eserler, malzemeyle kurduğu güven ilişkisine dayanıyor. Ayrıca üretimleri kendi üzerinde çalıştığı bir iç yolculuğa eşlik ediyor. 

Formları bozup yeniden şekillendirerek farklı anlatılar kurmayı ilk gençliğinden beri hayatta kalmak için bir metot olarak benimseyen Åsa, dünyadaki yerini yapma eylemi üzerinden buluyor. Birlikte çalıştığımız on sekiz ayda benim için onun bu deneyimine tanıklık etmek çok kıymetliydi. Herkesin sustuğu bir yerde iç sesini dinleyerek malzemelerle konuşan, elleri hiç boş durmayan, hepimizin zaman zaman düştüğü buhranlardan mermer yontarak çıkan bu hali bana içimizdeki güce inanmanın bir ifadesi gibi geliyor. 

Tehlikeli derecede ağır camın yerçekimine bırakılarak şekillendiği ve sonrasında bir yıla yakın sürede tamamlanan mermerlerle birleştiği cam heykeller ve bir iç kaosun ardından gelen, dengenin binlerce yıllık mermerden doğduğu işler buradaki yeni üretimleriyle bir bütünlük kurdu. Sonuçta sergi otuz yılını farklı malzemelerle çalışmaya adamış bir kişinin hikâyesini odağına alıyor ve sanatçının iç dünyasına bakıyor.

Å: Sergideki önceki işlerden oluşan seçki, bir sanatçı olarak düşünme ve çalışma biçimimden, yani malzemelerle olan ilişkimden ve yaptıklarımdan / dinlediklerimden doğdu. Stüdyomda çok fazla yalnız vakit geçiriyorum çünkü malzemenin bana ne anlatmak istediğini duyabilmek için sessizliğe ihtiyacım var. Malzemeye karşı çok hassasım. Bu durum bazen bir engel olarak görünse de, benim çalışma yöntemimin kaynağı bu. Şekillendirmek, bir şeylerin düzenini değiştirmek için ellerimi ve aletleri kullanmam gerekiyor. Yaparak düşünüyorum ve bu benim sanat dilim.

Aslında bu süreçte tamamen yalnız olduğum söylenemez. Çalışırken insani ihtiyaçların, bu ihtiyaçlara yönelik üretimin ve sanatın tarihi ile yakın bir bağ kurduğumu hissediyorum. Sanatım içerisinde insan ilişkileri her zaman mevcut; maddede, mekânda ve her nesnenin taşıdığı anılarda. On sekiz yıl boyunca İsveç’in güneyinde aynı evde yaşadım ve çalıştım. Bu bölge eski cam, taş ve kereste sanayinin şekillendirdiği bir yer. Zanaati ilk öğrendiğim yer burasıydı ve hayat ile çalışmanın birbirine eşlik ettiği sürekli bir devinim dönemiydi.

Sergiye, bu izleri hâlâ taşıyan eski işlerimi getirdim. Bazı heykeller Småland'daki stüdyomda uzun yıllardır yapım aşamasındaydı ve ben değiştikçe onlar da yavaş yavaş değişiyordu. Diğerleri ise daha yakın zamanda, Türkiye'deki yeni malzemeler ve deneyimlerle karşılaşmalarım sonucunda ortaya çıktı. Bu eserleri bir araya getirirken, ortak bir içsel hareketi paylaştıkları için onları seçtim. Bu eserler birbirleri ile malzeme, hatıra ve pratikleme aracılığıyla iletişim halindeler. Sonunda seçki, farklı zaman ve mekanlardan eserlerle sergideki yeni parçaların iç içe geçtiği bir dokumaya dönüştü. Bir araya geldiklerinde, yolculuğun sürekliliğini ve önceki deneyimlerin mevcut çalışmanın içinde nasıl yaşamaya devam ettiğini gösteriyorlar.

Kolaborasyon yapmak, belli ki ikinizin pratiğinde de önemli bir yer tutuyor. Benim pratiğimde de öyle. Üzerinde çalıştığım ya da hissettiğim şeylerde yalnız olmadığımı bilmek ve bunu görünür kılmak benim için çok değerli. Sizlerin pratiğinde bu nasıl işliyor?

E: Genelde içine kapalı biri olsam da doğru zamanlarda doğru kişilerle kurulan diyalogları heyecanla kucaklıyorum. Ne zaman böyle biriyle karşılaşsam, bir cevher bulmuş gibi seviniyorum. O ilişkilerin yoğunluğundan hem korkuyorum hem de o buluşma anları hiç bitmesin istiyorum. 

Çocukluğumda birçok mektup arkadaşım vardı ve sık yazışırdık. Geçenlerde biri 14-18 yaş arasında ona gönderdiğim mektupları bana geri yolladı. Onları okurken fark ettim ki, bu yazılı diyalog kendimi dinlemenin, düşüncelerimi yıkıp yeniden inşa etmenin bir yoluymuş. 

Bunun yanı sıra işbirliğiyle çalışmak senin de belirttiğin gibi benzer konumlarda bulunduğun kişilerle temasa geçmenin, yalnızlık hissini kırmanın bir yolu. Bu bağlamda sanırım ömrüm işbirliklerini farklı çatılar altında kurarak geçti. Önce mektuplar, sonra bambaşka sesleri davet eden bir fanzin, ardından okuma grupları. Sanat alanına gelirsek bienal deneyimi burada büyük önem taşıyor. On yıl boyunca yüzlerce sanatçı projesini şekillendirdim. Aralarından bazıları diyalogdan güç aldı ve o projeler diğerleri arasında sıyrılırken bana da ömür boyu sürecek dostluklar kazandırdı. 

NEON Vakfı’nın siparişiyle hayata geçen DEFTERLER isimli kitabım Adrián Villar Rojas ile yıllara yayılan diyalogumuzun bir sonucuydu. Volkan Aslan ile birlikte kaleme aldığımız En İyi Dileklerimle isimli kitabımız bir yıla yayılan mektuplaşmalarımızın neticesinde ortaya çıktı. 17. İstanbul Bienali kataloğunda yer alan Pazar Postaları ise temelde kızım Rüya ile diyaloğumuza dayanıyordu.

Åsa ile tanıştığımızda araştırma ziyaretine gelmişti, ortada bir sergi fikri yoktu. Benim vaktim vardı ve ona tarihi yarımadayı gezdirmek istedim. O sabahki sohbetimiz, tarihi mekânların üzerimizdeki benzer etkisi bize yeşerecek bir diyalogun ne kadar büyüleyici olabileceğini gösterdi. Ben kelimelerle çalışan biriyim, o malzemelerle. Onun varlığının bana birçok zaman cesaret verdiğini, beni atmayacağım adımlar atmaya teşvik ettiğini söylemem yanlış olmaz. Yeri geldi onun düşünceleri benim düşüncelerime dönüştü. Bir noktada aile gibi olduk.

Å: İş birliği sadece bir tercih değil, benim pratiğimde bir zorunluluk aslında. Herhangi bir projeyi, özellikle de bir sergiyi ortaya çıkarmak için fazladan ellere ihtiyacınız var. Bilgiye, becerilere ve başkalarının fikirlerine ihtiyacınız var. Tabi ki işbirliği yalnızca pratik anlamda yardım almaktan ibaret değil. Konuşurken, fikir alışverişinde bulunurken ve bildiklerimizi birbirimize aktarırken eserlerimiz anlam kazanıyor. Bu ortak görüşlerin bir araya gelmesi, insanlığa açılan bir kapıdır ve bu, gösterilen çabanın tek bir kişiden daha büyük olduğunu ortaya koyar.

Bu yolculuğu tek başıma asla tamamlayamazdım. İşlerim tamamen Elif’in desteğine bağlıydı ve onun bakış açısı benim için elzemdi. Sanatın bilinmeyene giden bir rehber olduğuna ve bu sürecin sizi hiç beklemediğiniz yerlere götüreceğine inanıyor. Bu yolda onunla birlikte yürümek büyük bir keyifti. Tüm kalbimle umuyorum ki diyaloğumuz bu sergi ile bitmeyecek ve gelecekte de devam edecek.

Peo’nun sürece dâhil olması bu bağlamda nasıl gerçekleşti?

E: Åsa’nın sanat pratiği sürece dayalı ve işbirliklerinden beslenen bir çizgiye sahip. Bakışını kendine yakın hissettiği, üretimine kıymet verdiği kişileri çalışmalarının bir parçası yapmak onların işini görünür kıldığı gibi Åsa’nın çalışmalarına da farklı katmanlar kazandırıyor. Peo’nun her şeye eşit mesafeden yaklaşan bakışı, öznesini tarafsızca belgeleyişi Åsa’nın hikâye anlatımıyla örtüşüyor. Sergide gördüğünüz ve obsidyen seyahatini belgeleyen fotoğraflarda bu yaklaşımı görebilirsiniz. Yakın geçmişteki ortak çalışmalarına referansla Åsa Peo’yu bu sürece dahil etmek istedi. Bizimle hem obsidyen seyahatine hem Şişecam’ın el yapımı cam fabrikasına geldi. Ayrıca Åsa’yı İsveç’teki stüdyosunda ve orada çalıştığı cam üreticisi Kosta Boda’nın fabrikasında ziyaret etti. Sergi oluşumuna tesir etmiş tüm mekânların aynı bakışla belgelenmesi hikâyemizde bir tutarlılık sağladı. Bahsettiğim diğer görseller sergi kataloğunda yer alıyor.

Å: Peo, serginin yaratım sürecinin tamamında, özellikle Türkiye'de yerinde yapılan işlerde yer aldı. Doğa Ana'nın camını ararken ve Denizli'deki cam atölyesini ziyaret ederken bize eşlik etti. Peo, bir fotoğrafçı olarak, şeylerin kökenlerini gözlemleme ve ortaya çıkarma konusunda olağanüstü bir yeteneğe sahip. Eserleri, malzemelerin ve mekanların ince ayrıntılarını ve görünmeyen niteliklerini yakalamaya odaklanıyor ve bu görme biçimi de iş birliğimizi derinden etkiledi.

Peo ayrıca, heykellerimin bir kısmının üretildiği İsveç'teki stüdyomu ve Kosta Boda atölyesini de fotoğrafladı. Bakışları, hem süreci hem de malzemeleri belgeleyerek yolculuğun ayrılmaz bir parçası haline geldi ve fotoğraflarının çoğu sergi yayınında yer alıyor. İşbirliğimiz ortak bir tarihe dayanıyor aslında; Peo ve ben 2021 yılında Inner World isimli bir projede birlikte çalıştık. Onun fotoğrafçı bakış açısı, aktarmaya çalıştığımız anlatı için hayati bir öneme sahipti. Şu anki sergide de eserlerin yorumlanması noktasında yine onun içgörüsünden faydalandık. Sayesinde sergiye eklemiş olduğumuz ekstra katmanlar, hem süreci hem de serginin son halini oldukça zenginleştirdi.

Kendi pratiğinizde sizi en çok zorlayan ama aynı zamanda en çok besleyen süreç hangisi oldu?

E: Okumak. Åsa ile diyalogumuz başladıktan sonra onun yaşam ve çalışma biçiminin İngiliz antropolog Tim Ingold’un düşüncelerinin vücut bulmuş hali olduğunu hissettim. Prof. Ingold’un konuşmalarını daha evvel dinlemiştim ama kitaplarını okumamıştım. Bu süreçte önce onun kitaplarıyla, sonra farklı fenomenoloji metinleriyle, cam tarihine odaklanan çok eski yayınlarla, camın felsefi çağrışımlarına bakan denemelerle haşır neşir oldum. Bir noktada Åsa haftalık toplantılarımızda ne yaptığımı sorduğunda, okuyorum demeye çekinir olmuştum. Ama tüm bu metinler onu, düşüncelerimi, birlikte çıktığımız yolculuğu daha iyi anlamamı sağladı. Yazma süreci de benim için hep zor geçer. Bu defa önce daha teorik bir metin kaleme almayı düşündüm, ama yıllardır sanatla gündelik hayatı bir araya getiren denemeler yazdığımdan bu katalog metnini de öyle kurgulamak daha doğru geldi. Dört elementi dört farklı seyahatle ilişkilendirdim. Metnin üzerinde uzun süre çalıştım. Böylesi zamanlarda kendi dünyamda kalmak için pek kimseyle konuşmamaya gayret ediyorum. Evdekilerin sabrını test ettiğim bir süreç oldu. 

Prof. Tim Ingold’un katalog için Åsa’nın pratiğiyle ilişkili olarak yeni bir metin yazması müthiş bir armağandı. Aralık ayında birlikte çevrimiçi bir buluşma da yapacağız.

Å: Bu sergiyi yaratma süreci benim için son derece besleyici oldu çünkü beni hem doğaya hem de insanlığa bağladı. Tarihi eserleri sergiye dahil etmek bana taşıma, barınma, bakım gibi temel insan ihtiyaçlarının zaman içinde sabit kaldığını hatırlattı. Bu nesneler çalışmayı daha geniş çaplı bir insan hikayesine dayandırdı ve bana süreklilik, değişim gibi konularda yeni bir bakış açısı kazandırdı.

Doğa Ana'nın obsidyen taşlarını toplamak ve onların geldiği bölge ve manzaraları deneyimlemek benim için bir düşünme ve ilham alma anıydı. Malzemelerin gücünü hissetmek hayal gücümü besledi ve eserlere olan yaklaşımımı şekillendirdi. İşbirlikleri de çok önemliydi; Türkiye ve İsveç'teki cam üfleme ustalarıyla çalışmak, birlikte doğaçlama yapmak ve malzemeye güven ve açıklıkla yanıt vermek enerji vericiydi. Camın ve diğer malzemelerin sürece yön vermesine, özgürce hareket etmesine ve kendi formunu bulmasına izin vermek son derece tatmin ediciydi.

Bununla birlikte, süreçte beni zorlayan kısımlar da oldu. Doğal malzemelerle çalışmak sabır ve özen gerektiriyordu; yetenekli cam üfleyicilerle doğaçlama yapmak, kontrolü bırakıp beklenmedik sonuçlara uyum sağlamak anlamına geliyordu. Tüm bu belirsizlik anları sonunda deneyimin daha anlamlı ve ödüllendirici olmasını sağladı.

Sergi yerleştirmesini bir kolaj ya da başlı başına başka bir iş gibi görüyorum; çok güçlü buldum. Küratöryel yaklaşımın için seni tebrik ederim Elif.

E: Çok teşekkürler. Sergiyle yaratmak istediğimiz hisse dair en baştan beri güçlü bir ortak düşüncemiz vardı. Sürecin içinde yoğrulmak, belirsizliğin sıkıntılarına katlanmak doğru ifadeye giden yoldaki adımlardı. Fakat Åsa ne istediğini iyi bilen, pratiğindeki farklı kanalları uyumla sürdüren bir sanatçı. Bu sergi süresince onun fikirlerine eşlik etmek, bazen konfor alanının dışına çıkmaya onu davet etmek temel rolümdü diyebilirim. 

Serginin tek bir iş gibi okunması fikri yanlış hatırlamıyorsam Şişecam fabrikasına yaptığımız ilk üretim ziyaretinden sonra ortaya çıktı. İstanbul’a dönmüştük ve kar tatili vardı. Rüya’nın okulu kapalı olduğu için bizim evde çalışıyorduk. Yemek masasında yan yana skeçler yapıyor, odanın zeminini sergi alanı gibi kurguluyor ve durmadan konuşuyorduk. O esnada her bir eserin bir bütünün parçası gibi konumlanması ve birbirine destek olması fikrini benimsedik. Sonuçta Åsa’nın hikâyesini bize taşıyan sergi, her şeyin birbirine bağlı olduğu bir evren fikriyle ilişkileniyor, doğanın gücüne yaslanıyordu. Ve o noktada eserleri ayrı ayrı görmek mümkün değildi. 

Bu fikrin içine buluntu malzemeler (ki obsidyenin sergiye nasıl dahil olacağını belirlemek uzun zaman aldı) ve tarihi eserler girdi. Åsa’yı ikinci ziyaretinde Sadberk Hanım Müzesi’ne götürmüştüm. Boğaz’ın maviliğinde bir mücevher kutusu gibi parıldayan bu müzeyi çok seviyorum. İyi bir ölçeği ve çok güzel bir koleksiyonu var. Yıllar evvel bir sanatçı projesi için birlikte çalışmıştık ve müze direktörü Hülya Bilgi bize çok destek olmuştu. Bu sergi kapsamında da oradan ödünç aldığımız tarihi eserler, Åsa’nın cam üretim tekniklerinin ve fonksiyonel obje tasarımının tarih boyu hemen hemen hiç değişmediği fikrini destekliyor. Hülya Hanım’a bu biricik sunumu mümkün kılan açıklığı için müteşekkiriz.

Serginin ziyaretçi üzerinde bizim en baştan beri hayal ettiğimiz duyguya yakın bir iz bırakması ikimizi de sevindiriyor. Dört mevsimi devirmenin, bol bol konuşup dinlemenin, ortaya çıkan sonucu olumlu anlamda nasıl etkilediğini şimdi daha iyi görüyorum. Åsa’nın sıkça tekrarladığı gibi, her şeyin bir zamanı var ve sabır önemli bir meziyet. 

Å: Evet doğru, sergi kendi içinde bir sanat eseri olarak görülebilir. Bu sıklıkla kullandığım bir yaklaşım aslında. Maddesellik benim dilim olduğundan, görsel ve mekânsal tasarım bir tür ifade biçimine dönüşüyor. Farklı malzeme bileşenleri bir bütün oluşturmak için bir araya getiriliyor ve bir ruh hali, bir atmosfer hatta ziyaretçi için bir deneyim ortaya çıkıyor. Bu bağlamda, ziyaretçilerin bedenleri ve varlıkları da aslında malzemenin bir parçası haline geliyor.

Bu sebeple her küçük detayın büyük önemi var. Eser, ancak serginin tamamı – veya diğer durumlarda kamusal bir yerleştirme – tamamlandığında tam anlamıyla var oluyor. Ancak o zaman kendi başına ayakta durabilen bağımsız bir esere dönüşüyor.